عوامل تاثیر گذاری گیاه به آب
عوامل تاثیر گذاری گیاه به آب بر شیوه و روش های آبیاری گیاهان تاثیر گذار است. نیاز آبی گیاهان به عوامل گوناگونی وابسته است که مهم ترین آنها عبارت اند از :
1.نوع اقلیم: برای مثال ، گیاهان در یک اقلیم گرم و آفتابی به نسبت یک اقلیم سرد و ابری به آب بیشتری در هر روز نیاز دارند. در انواع اقلیم ها علاوه بر میزان تابش خورشید و درجه حرارت، رطوبت نسبی هوا و سرعت باد نیز بر میزان آب مورد نیاز گیاه تاثیر گذار است.
2.نوع خاک: خاکهای شنی قدرت زیادی برای نگهداری آب نداشته و در نتیجه سریع تر خشک می شوند، این در حالی است که خاکهای رسی با قدرت بیشتری آب را در خود نگه داشته و دیرتر خشک می شوند. وجود مواد آلی در خاک ها به ظرفیت نگهداری آب کمک می کند.
3.نوع گیاه: درختان و گیاهان مختلف نیاز های آبی متفاوتی دارند. درختانی مانند بادام، زرشک، پسته، انجیر و انگور نسبت به هلو و گلابی نیاز آبی کمتری دارند و یا گیاهانی مانند برنج و نیشکر نسبت به گیاهانی مانند لوبیا و گندم نیاز آبی بیشتری دارند.
مرحله رشد: گیاهان در مرحله رشد سریع نیاز آبی بیشتری نسبت به زمانی دارند که تازه کاشته شده است.
آبیاری شیاری
آبیاری سطحی نوعی آبیاری است که نیروی جاذبه به بهترین وجه در آن عمل می کند. در آبیاری سطحی، آب به کمک نیروی جاذبه بر روی سطح خاک توزیع می شود.
از مهمترین روش های آبیاری گیاهان به صورت سطحی می توان به آبیاری غرقابی و شیاری اشاره نمود.
برای انجام آبیاری شیاری ، شما باید کانال های موازی کم عرض را در جهت شیب زمین ایجاد کنید. آب به آرامی تحت تأثیر نیروی جاذبه در سطح زمین جاری می شود.
شیب زمین ، نوع خاک سطحی و میزان نفوذ آب در خاک از عوامل تعیین کننده سرعت انتقال آب است.
محصولاتی که بطور معمول می توان آنها را در ردیف کاشت، مثل محصولات دانه ای مانند پنبه، ذرت، نیشکر، مرکبات و گوجه فرنگی یا سبزی ها بیشتر با روش شیاری آبیاری می شوند.
هر چه بافت خاک سبک تر باشد نفوذ پذیری آن بیشتر است. هر قدر نفوذ پذیری خاک زیاد باشد طول شیارها را کمتر در نظر می گیرند.
معمولا در خاکهای شنی طول شیارها را کمتر از ۱۰۰ متر در نظر می گیرند. شیب مناسب برای آبیاری شیاری کمتر از یک درصد است و معمولا با زیاد شدن شیب طول شیارها را کوتاه در نظر می گیرند.
فاصله ما بین شیارها و پشته ها حدود ۷۵ تا ۱۰۰ سانتی متر و عمق شیارها ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر است.
اگر خاک سبک ” شنی یا ماسه ای ” باشد ، شیارها باید کم عمق و باریک باشند. این بدان دلیل است که خاک سبک نفوذپذیری بیشتری دارد.
از طرف دیگر ، اگر خاک مانند خاک رس سنگین باشد باید شیارها عمیق و گسترده باشد.
به علاوه اگر جریان آب زیاد باشد برای آن که آب به راحتی جریان پیدا کند ، شیارها باید بزرگتر و عمیق تر باشند.
در روش آبیاری شیاری سرعت جریان سطحی باید بیشتر از سرعت نفوذ عمقی در شیار باشد و همچنین سرعت جریان باید ایجاد فرسایش نکند.
بهترین مقدار جریان برای شیار بسته به شیب و نوع خاک بین ۰/۶ تا ۳ لیتر بر ثانیه است.
در روش آبیاری شیاری باید آبیاری را از قسمت بالادست زمین شروع کرد تا آب همراه با شیب زمین به قسمت پست تر برسد.
هر چه شیب زمین تندتر باشد سرعت جریان آب نیز بیشتر خواهد بود بنابراین برای جلوگیری از فرسایش خاک، توصیه می شود جریان آب بیشتر از ۳ الی ۴ لیتر در ثانیه نباشد.
مزایا
1.قابلیت آبیاری منطقه وسیع
2.پایین بودن هزینه اولیه
3.روش مقرون به صرفه
4.صرفه جویی در زمان
5.در ایم روش گیاه کمتر مشکل بیماری قارچی پیدا می شود.
معایب
1.میزان مصرف بالای آب
2.بالا بودن خطر ابتلا گیاه به بیماری های قارچی به علت بالا بودن رطوبت محیط
3.فرسایش زیاد خاک
4.در مناطقی که زمین یا آب شور است تجمع نمک در سطح پشته ها بروز می شوند.
آبیاری غرقابی
آبیاری غرقابی روشی قدیمی برای آبیاری زمین های کشاورزی هست. این روش اولین شکل آبیاری است که انسانها از زمان شروع کشت محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می دادند.
آبیاری غرقابی به دلیل ارزان بودن هنوز هم یکی از متداولترین روش های آبیاری است که امروزه استفاده می شود. آبیاری غرقابی از روشهای آبیاری گیاهان به صورت سطحی می باشد.
روش کار در این نوع آبیاری بسیار ساده است. آب با لوله یا وسایل دیگر به زمین کشاورزی منتقل می شود و در سطح زمین جریان می یابد.
آبیاری غرقابی در مقایسه با سایر روشهای آبیاری گیاهان به این دلیل که تمام سطح خاک بدون ایجاد مرزبندی آبیاری می شود کارایی چندانی ندارد.
در آبیاری غرقابی تنها نیمی از آب مورد استفاده به محصول می رسد، نیم دیگر در تبخیر، روان آب، نفوذ در مناطق غیر قابل کشت و جذب بوسیله علف های هرز از بین می رود.
در آبیاری غرقابی اگر زمین بسیار شیب دار باشد، زمین را باید تراس بندی کرد. آبیاری غرقابی به خوبی برای آبیاری محصولات علوفه ای مانند گندم، برنج، جو و ذرت یا سایر محصولات کشاورزی که زمین را به طور کامل پوشش می دهند مناسب می باشد.
اگر چه آبیاری غرقابی هرگز به اندازه سایر انواع آبیاری کارآمد نخواهد بود ولی روش های مختلفی وجود دارد که می تواند برای بهبود کارایی آن استفاده کرد.
این روش ها عبارتند از :
1.شیب دار کردن زمین و استفاده از نیروی جاذبه برای انتقال آب در سطح زمین
2.به جای آزاد کردن همه آب به یکباره، آن را در فواصل مختلف آزاد کرده تا اجازه داده شود تا آب اضافی به خاک نفوذ کند و از ایجاد روان آب جلوگیری کند.
3.بازیافت آب روان آب که از انتها و طرفین آبیاری خارج است.
آبیاری پله ای
ایجاد باغ و درختکاری در دامنه کوه ها و تپه ها در سطوح با اختلاف ارتفاع، امکانپذیر است. اختلاف سطح دوطبقه، بعضی اوقات به چندین متر می رسد. این نوع باغ ها را باغات پله ای یا درختکاری پله ای می گویند.
جهت آبیاری این درختان اگر از سیستم آبیاری قطره ای استفاده نشود، بدین ترتیب عمل می شود که در وسط دو منطقه درختکاری از بالا به طرف پایین نهری احداث می شود،
به طوری که در تقاطع دو نهر کوچک جانبی، حوضچه هایی با دو یا سه دریچه ایجاد می کنند. آب در مسیر حرکت حوضچه ها را پر نموده و با باز کردن دریچه های جانبی، وارد نهرهای کوچک شده و در اختیار درختان قرار می گیرد.
آبیاری کرتی
یکی از روشهای معمول برای آبیاری گیاهان، آبیاری به روش کرتی است. در این روش مزرعه به قطعات مختلف تقسیم شده و هر قطعه به طور جداگانه تسطیح می شوند.
سپس دور تا دور هر قطعه با خاک مرزی ایجاد می گردد. پس از اینکه کرت آماده شد عملیات کاشت محصول و آبیاری در آن انجام خواهد شد.
بسیاری از محصولات کشاورزی مانند برنج، پنبه، یونجه و اکثر سبزیجات را می توان با آین روش آبیاری کرد.
برای ورود آب در امتداد هر کرت یک کانال احداث می شود و با شکستن قسمتی از دیواره کرت آب مستقیما از کانال به کرت منتقل می شود.
در زمین های با شیب زیاد از روش آبشاری استفاده می شود. بدین صورت که آب از کانال وارد اولین کرت شده سپس از کرتی به کرت دیگر منتقل می شوند.
اندازه کرت ها به عواملی مانند نوع خاک، مقدار جریان، عمق آبیاری، شیب زمین و شیوه زراعت بستگی دارد. بدین ترتیب که هر چه خاک سنگیندتر و مقدار جریان آب بیشتر باشد کرت را بزرگتر در نظر می گیرند.
مزایا
1.پایین بود هزینه اولیه
2.عدم نیاز به تعمیر و نگهداری وسایل
3.عدم نیاز به تکنولوژی و کارگر متخصص آبیاری
معایب
1.نیاز به عملیات تسطیح زمین دارد که معمولا هزینه زیادی را می طلبد
2.پشته های اطراف کرت عبور ماشین آلات کشاورزی را با مشکل مواجه می کنند
3.مرزها و نهرها مقداری از زمین زراعی را اشغال می کند
